ავტორი: სერგი ტყეშელაშვილი

ისტორიის განმავლობაში კაცობრიობამ უამრავი ომი და დაპირისპირება გადაიტანა, რომელთა მიზეზი ხშირად რელიგიური ნიშნით განსხვავება იყო. თუმცა, მოდერნულ ეპოქაში ხდება რადიკალური ცვლილებები: საუკუნეების განმავლობაში განსხვავებულ რელიგიებსა და კულტურებს შორის არსებული იზოლაციონიზმი და სკეპტიციზმი შეიცვალა მრავალფეროვანი რელიგიური ჯგუფების ურთიერთგაგების, პატივისცემისა და თანამშრომლობის ხელშეწყობის ინიციატივებით, ხოლო ინტერრელიგიური დიალოგი გლობალური სამყაროს ლანდშაფტის ორგანულ ნაწილად იქცა. აღნიშნული ამბავი მეტად მნიშვნელოვანია, რადგან სხვადასხვა რელიგიურ ჯგუფებს შორის დღემდე არსებობს კონფლიქტები მსოფლიოს მასშტაბით, ინტერრელიგიური დიალოგის მთავარი მიზანი კი არის რელიგიურ თემებს შორის ურთიერთგაგებისა და თანამშრომლობის ხელშეწყობა, ამიტომ სავარაუდოა, რომ მომავალში მისი გაღრმავება ხელს შეუწყობს რელიგიურად მოტივირებული ძალადობის შემცირებას მთელს მსოფლიოში და დაეხმარება კაცობრიობის მშვიდობიან და მდგრად განვითარებას.

ინტერრელიგიური დიალოგის ისტორიული პერსპექტივები

ინტერრელიგიური დიალოგის ერთ-ერთი ყველაზე ადრეული მაგალითი თარიღდება მე-16 საუკუნით და უკავშირდება მუღალის იმპერატორ აკბარს ინდოეთში. აკბარმა, რომელიც ცნობილია თავისი პროგრესული და ინკლუზიური მმართველობით, დააარსა სამლოცველო სახლი „ფატეჰპურ სიქრი“, სადაც სხვადასხვა რელიგიური გაერთიანებების ლიდერები - მუსლიმები, ინდუსები, ბუდისტები, ჯაინები, სპარსელები, ებრაელები და ქრისტიანები - შეკრიბა დიალოგისთვის (Howard, 2021, 3). ეს არის პირველი თვალსაჩინო მაგალითი ინტერრელიგიური ურთიერთობების განვითარების ისტორიაში, რომელმაც საფუძველი ჩაუყარა შემდგომ ინიციატივებს.

ინტერრელიგიური დიალოგის განვითარებაში გარდამტეხი მომენტები უკავშირდება განმანათლებლობის ეპოქას (Swindler, 2013, 11), რომელმაც თავისუფლებასთან, რაციონალიზმთან, ინდივიდუალიზმთან, სეკულარიზმთან და სამეცნიერო პროგრესთან ერთად მოიტანა პლურალიზმისა და რელიგიის თავისუფლების იდეა. განმანათლებლობამდე დასავლური ცივილიზაციისთვის ჭეშმარიტების ცნება იყო აბსოლუტური და სტატიკური, თუმცა მას შემდეგ იგი ხდება დეაბსოლუტიზირებული, დინამიური და დიალოგური, რადგან ევროპული საზოგადოება უარს ამბობს ჭეშმარიტების ექსკლუზიურობაზე (Swindler, 2013, 11) და იღებს პლურალიზმის იდეას, რაც გულისხმობს სხვადასხვა რელიგიური, ეთნიკური და კულტურული ჯგუფების მშვიდობიან თანაცხოვრებასა და თანამშრომლობას. გარდა ამისა ევროპულ ინტელექტუალურ სააზროვნო სივრცეში ყალიბდება რელიგიის თავისუფლების ცნება, რომლის მთავარი იდეა არის ის, რომ ინდივიდებს ან რელიგიურ ჯგუფებს აქვთ უფლება სწამდეთ (ან არ სწამდეთ) და თავისუფლად გაავრცელონ თავიანთი რწმენა დევნისა და დისკრიმინაციის შიშის გარეშე.

განმანათლებლობის პერიოდის ფილოსოფოსი ჯონ ლოკი თავის ნაშრომში „ტოლერანტობის შესახებ“ [1](1689) ხაზს უსვამს ეკლესიისა და სახელმწიფოს გამიჯვნის აუცილებლობასა და ინდივიდუალური რელიგიური უფლებების დაცვის მნიშვნელობას. მოგვიანებით ეს პრინციპები აისახა ამერიკისა და საფრანგეთის რევოლუციების ფუნდამენტურ დოკუმენტებში. შეერთებული შტატების კონსტიტუციის პირველი შესწორება (1791) და საფრანგეთის „ადამიანისა და მოქალაქის უფლებათა დეკლარაცია“ (1789) შეიცავს დებულებებს რელიგიური თავისუფლების დაცვის შესახებ.

რელიგიის თავისუფლების პრინციპის დაცვა კრიტიკულად მნიშვნელოვანია ინტერრელიგიური დიალოგის ხელშეწყობისთვის, რადგან მის გარეშე წარმოუდგენელია სხვადასხვა რელიგიურ ჯგუფებს შორის დიალოგისა და ურთიერთობის დაწყება. განმანათლებლობის იდეებმა და რელიგიის თავისუფლების გააზრებამ ხელი შეუწყო რელიგიური ექსკლუზივიზმის გადაფასებას და ბიძგი მისცა სხვადასხვა სარწმუნოებებს შორის საერთო კავშირების ძიებას. ამ იდეების განხორციელების ნათელ მაგალითს წარმოადგენს 1893 წელს ჩიკაგოში მსოფლიო რელიგიათა პარლამენტის დაარსება (Swindler, 2013, 6). ეს მოვლენა თანამედროვე რელიგიათაშორისი ურთიერთობების საკვანძო მომენტად მიიჩნევა, რადგან პარლამენტმა შეკრიბა ძირითადი მსოფლიო რელიგიების წარმომადგენლები, რათა ხელი შეეწყოთ მათ შორის ურთიერთგაგებისა და დიალოგის განვითარებისთვის. რელიგიათა პარლამენტმა, ასევე, წაახალისა ისეთი აკადემიური დისციპლინების განვითარება, როგორიცაა შედარებითი რელიგიათმცოდნეობა და რელიგიის ისტორია. სხვათაშორის აღსანიშნავია, რომ მსოფლიო რელიგიათა პარლამენტი დღემდე მნიშვნელოვანი პლატფორმაა რელიგიათაშორისი დიალოგისთვის, რომელიც კრებს რელიგიურ ლიდერებსა და მიმდევრებს მთელი მსოფლიოდან. იგი მხარს უჭერს დიალოგს საერთო ღირებულებებსა და ეთიკური პრინციპების თაობაზე და ფოკუსირებას ახდენს საერთო გამოწვევებზე, როგორიცაა: კლიმატის ცვლილება, სოციალური სამართლიანობა, გლობალური მშვიდობა და ა.შ.

რელიგიათაშორისი ურთიერთოებების პარალელურად აღსანიშნავია, რომ მე-20 საუკუნის დასაწყისში საფუძველი ეყრება ქრისტიანულ ეკუმენურ მოძრაობას, რომლის მთავარი მიზანი იყო სხვადასხვა ქრისტიანულ მიმდინარეობებს შორის საუკუნეების განმავლობაში შეწყვეტილი დიალოგის ხელახლა დაწყება (Swindler, 2013, 4). მოძრაობამ, 1910 წელს ედინბურგის მსოფლიო მისიონერული კონფერენციიდან დაწყებული, საფუძველი ჩაუყარა ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს ჩამოყალიბებას 1948 წელს (Swindler, 2013, 7). თავდაპირველად კათოლიკური ეკლესია წინააღმდეგობას უწევდა ამ მოძრაობას, მაგრამ ვატიკანის მეორე კრებამ (1962-1965 წწ) გარდამტეხი ცვლილებები მოახდინა კათოლიკურ ეკლესიაში. კრებამ ხაზი გაუსვა დიალოგისა და რელიგიური თავისუფლების დაცვის მნიშვნელობას. ვატიკანის მეორე კრების დოკუმენტებში  "Dignitatis Humanae" და "Nostra Aetate" აღიარებულია სხვა რელიგიებთან დიალოგის მნიშვნელობა და მათში თანდაყოლილი ჭეშმარიტებების პატივისცემა. ვატიკანის მეორე კრებამ დიდი ბიძგი მისცა კათოლიკური ეკლესიის ჩართვას ეკუმენურ და საერთაშორისო რელიგიათაშორის ურთიერთობებში (Swindler, 2013, 7).

ინტერრელიგიური დიალოგის მნიშვნელობა და გამოწვევები

ინტერრელიგიური დიალოგი გულისხმობს კონსტრუქციულ და პატივისცემაზე დაფუძნებულ ინტერაქციას სხვადასხვა რელიგიური იდენტობის მქონე ინდივიდებსა და ჯგუფებს შორის. მისი მთავარი მიზანია ურთიერთგაგების გაღრმავება, რელიგიურად მოტივირებული ძალადობის შემცირება და მრავალფეროვან რელიგიურ თემებს შორის მშვიდობისა და ჰარმონიის ხელშეწყობა. თუმცა, ინტერრელიგიური დიალოგი უფრო შორსაც მიდის, რითაც იგი ცდილობს ხელი შეუწყოს სხვადასხვა რელიგიური ჯგუფების თანამშრომლობას საყოველთაო მშვიდობის მშენებლობაში, სოციალური სამართლიანობის დამყარებაში, გარემოს დაცვის საკითხების მოგვარებაში და ჰუმანიტარულ პროექტების განხორციელებაში. თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ ინტერრელიგიურ დიალოგს მრავალი სარგებელი მოაქვს, არსებობს სირთულეებიც რაც მის განხორციელებას უშლის ხელს. ფუნდამენტალისტურად ან ექსტრემისტულად განწყობილი ჯგუფები ხშირად უარყოფენ დიალოგს და სხვა რელიგიებს დაბალ რანგში აყენებენ. ასევე, ისტორიული წყენები და კონფლიქტები, დოქტრინალური განსხვავებები და პოლიტიკური სუბიექტების მიერ რელიგიური განსხვავებების საკუთარი დღის წესრიგისთვის გამოყენება აფერხებს სხვადასხვა რელიგიურ ჯგუფებს შორის ურთიერთოებების გაღრმავებას.

მსოფლიოს მასშტაბით რელიგიური კონფლიქტები ხშირად გამოწვეულია გაუგებრობებითა და სტერეოტიპებით, რომლებიც შეიძლება გადაიზარდოს ძალადობასა და უთანხმოებაში, და სწორედაც ინტერრელიგიური დიალოგი ხელს უწყობს სტერეოტიპებისა და ცრურწმენების განადგურებას, რადგან იგი ემსახურება სხვადასხვა რელიგიური ჯგუფების ერთმანეთის გაცნობას. ყველა ძირითადი რელიგია, მიუხედავად დოქტრინალური განსხვავებებისა, იზიარებს მშვიდობის, თანაგრძნობისა და სამართლიანობის იდეებს. დიალოგის მეშვეობით რელიგიურ თემებს შეუძლიათ აღმოაჩინონ ეს საერთო ღირებულებები. ამგვარად, ინტერრელიგიური დიალოგი არ გულისხმობს რელიგიური რწმენის შერწყმას ან აღრევას, არამედ ურთიერთგაგებისა და პატივისცემის ხელშეწყობას. ურთიერთგაცნობა და დიალოგი რელიგიურ ჯგუფებს საშუალებას აძლევს, კონფლიქტის პოტენციური წერტილები აქციონ თანამშრომლობის შესაძლებლობებად, რითაც ხელი ეწყობა ლოკალურ თუ გლობალურ დონეზე მშვიდობიანი თანაცხოვრების შესაძლებლობას.  ყოველივე ეს კი თანამედროვე სამყაროსთვის კრიტიკულად მნიშვნელოვანია, რადგან რელიგიის სოციოლოგები ვარაუდობენ, რომ 21-ე საუკუნეში რელიგიური ადამიანების რაოდენობა კიდევ უფრო გაიზრდება მთელს მსოფლიოში (Ulrich, 2010, 19), გამომდინარე აქედან ბუნებრივია მომავალში ინტერრელიგიური დიალოგი ერთ-ერთი საჭირო ინსტრუმენტი იქნება იმისათვის, რომ მოხდეს პოტენციური კონფლიქტების პრევენცია და ამით ხელი შეეწყოს გლობალური ცივილიზაციის მდგრად, მშვიდობიან და ჰარმონიულ განვითარებას.

ინტერრელიგიური დიალოგი: წარმატებული მოდელები

რელიგიათაშორისი დიალოგი, მიუხედავად მისი გამოწვევებისა, წარმატებულ ინიციატივებთანაა დაკავშირებული, რომლებიც სხვადასხვა ფორმით ხელს უწყობენ მშვიდობისა და ურთიერთგაგების განვითარებას.

გაერთიანებული რელიგიების ინიციატივა (URI)

გაერთიანებული რელიგიების ინიციატივა (URI), რომელიც 1990-იან წლებში ეპისკოპოს უილიამ სვინგის მიერ დაფუძნდა, ხელს უწყობს რელიგიებს შორის თანამშრომლობას, ცდილობს აღმოფხვრას რელიგიურად მოტივირებული ძალადობა და შექმნას მშვიდობისა და სამართლიანობის სივრცეები დედამიწისა და მისი ყველა ცოცხალი არსებისთვის.

მსოფლიო კონფერენცია რელიგიისა და მშვიდობის შესახებ (WCRP)

მსოფლიო კონფერენცია რელიგიისა და მშვიდობის შესახებ (WCRP), რომელიც 1970 წელს კიოტოში დაფუძნდა და დღეს ცნობილია როგორც რელიგიები მშვიდობისთვის, ერთ-ერთი წამყვანი საერთაშორისო რელიგიათაშორისი ორგანიზაციაა. ორგანიზაცია მნიშვნელოვან როლს ასრულებს კონფლიქტის ზონებში რელიგიური ლიდერების შერიგებისა და სტაბილურობის ხელშეწყობისათვის. ორგანიზაციის კონფერენციები და პროექტები ეძღვნება კონფლიქტების მოგვარებას, მშვიდობის მშენებლობასა და მდგრად განვითარებას.

გლობალური ეთიკა[2]

ინტერრელიგიური დიალოგის ისტორიაში ერთ-ერთი გამორჩეული პრეცენდენტი არის მსოფლიო რელიგიების მიერ 1993 წელს მიღებული დოკუმენტი „გლობალური ეთიკისკენ: საწყისი დეკლარაცია“. დოკუმენტში გაწერილია ეთიკური პრინციპები, არაძალადობისა და სიცოცხლის პატივისცემა, სოლიდარობა და ეკონომიკური სამართლიანობა, ტოლერანტობა და ქალისა და მამაკაცის თანასწორუფლებიანობა, რომლებსაც იზიარებენ მსოფლიოს სხვადასხვა რელიგიური, სულიერი და კულტურული ტრადიციები.

აზიური კონფერენცია რელიგიისა და მშვიდობის შესახებ (ACRP)

აზიის კონფერენცია რელიგიისა და მშვიდობის შესახებ (ACRP) 1976 წელს დაარსდა და ის აზიის მრავალფეროვან რელიგიურ ტრადიციებს შორის დიალოგისა და თანამშრომლობის ხელშეწყობაზეა ფოკუსირებული. ACRP  ხელს უწყობს რელიგიათა ურთიერთგაგებასა და თანამშრომლობას საერთო გამოწვევების დასაძლევად, ემსახურება მშვიდობასა და სტაბილურობას რეგიონულ და გლობალურ დონეზე. (Swindler, 2013, 15).

რელიგიათაშორისი დიალოგი წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს ინსტრუმენტს გლობალური ურთიერთგაგების, თანამშრომლობისა და მშვიდობის განმტკიცებისთვის მზარდ მრავალფეროვან სამყაროში. ისტორიული მაგალითების გაანალიზებით, გამოწვევების გადალახვითა და წარმატებული მოდელებისა და ინიციატივების გამოყენებით, საზოგადოებებს შეუძლიათ ინტერრელიგიური დიალოგის ტრანსფორმაციული პოტენციალის გამოყენება.

რელიგიათაშორისი დიალოგის ისტორია ასახავს მნიშვნელოვან ტრანსფორმაციას რელიგიური ექსკლუზივიზმიდან დიალოგისა და თანამშრომლობის ღირებულების აღიარებამდე. ეს მუდმივი პროცესი არის გლობალური სამყაროს გამოწვევების გადაჭრის, ურთიერთგაგების განმტკიცებისა და უფრო მშვიდობიანი თანაცხოვრების აუცილებელი ნაწილი. აღნიშნულ პროცესში რელიგიის თავისუფლების დაცვა, როგორც ქვაკუთხედის, უზრუნველყოფს დიალოგის ინკლუზიურობას, ურთიერთპატივისცემასა და ეფექტიანობას, რაც ხელს შეუწყობს ყველა რელიგიური თემის უფრო ჰარმონიულ თანაცხოვრებას.

წარმატებული მოდელები და ინიციატივები, როგორებიცაა: მსოფლიო რელიგიათა პარლამენტი, გაერთიანებული რელიგიების ინიციატივა (URI), მსოფლიო კონფერენცია რელიგიისა და მშვიდობის შესახებ (WCRP), დეკლარაცია გლობალური ეთიკისკენ, აზიური კონფერენცია რელიგიისა და მშვიდობის შესახებ (ACRP), ცხადყოფენ რელიგიათაშორისი დიალოგის პოტენციალს გლობალური და ადგილობრივი გამოწვევების გადასაჭრელად.

[1] https://www.britannica.com/topic/A-Letter-Concerning-Toleration

[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Towards_a_Global_Ethic:_An_Initial_Declaration 27/06/2024