ავტორი: ეპისკოპოსი მალხაზ სონღულაშვილი

თითქმის 500 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც გამოქვეყნდა ერთი პატარა და სადღეისოდ ნაკლებად ცნობილი წიგნი, რომელსაც Querela Pacis (“მშვიდობის ჩივილი”) ჰქვია. მისი ავტორი ყველა დროის უდიდეს მეცნიერად ითვლება. ნაწარმოები ერაზმ როტერდამელის (1466-1536) კალამს ეკუთვნის. ერაზმ როტერდამელმა დაინახა ევროპული ომებისა და კონფლიქტების აბსურდულობა და ამიტომ სცადა ამ ნაწარმოებით გაეცა პასუხი თავისი დროის გამოწვევებისათვის. ნაწარმოებში პერსონალიზებული მშვიდობა თავშესაფარს ეძებს. ის ხან მეფეებისა და დიდებულების კარს ეწვევა, ხან მეცნიერებსა და ფილოსოფოსებს მიადგება, ხან რელიგიასა და სასულიერო პირებს მიაკითხავს, ხან უბრალო ადამიანების ოჯახებს, მაგრამ მას ყველგან იმედგაცრუება ელოდება - მისთვის ადგილი არსად არის[1].

ნაწარმოების დასკვნით ნაწილში ერაზმ როტერდამელი გვთავაზობს რჩევას, თუ როგორ უნდა იქნეს მიღწეული ჰარმონია და როგორ უნდა დაიძლიოს კონფლიქტების თითოეული გამოვლინება სახარებისეული სიბრძნის გამოყენებით.

ერაზმ როტერდამელის რჩევა-დარიგებანი ძალიან ფასეულია, მაგრამ მათ ერთი დიდი ნაკლი აქვს, რის გამოც მთელი მისი სამშვიდობო კონცეფცია ხუხულასავით ინგრევა. საქმე ის არის, რომ მისი სამშვიდობო ჩანაფიქრი ექსკლუზიურია და არა ინკლუზიური. მას მშვიდობა და ჰარმონია მხოლოდ ქრისტიანებისთვის ემეტება. ამდენად, მისი მშვიდობა უნივერსალური არ არის, თავის სამშვიდობო ჩანაფიქრში “ის არ მოიაზრებს მუსლიმებსა და ებრაელებს, თუ ისინი ქრისტიანობაზე არ მოექცევიან”[2]. 

ასეთი ექსკლუზიური დამოკიდებულება სხვა სარწმუნოების წარმომადგენლების მიმართ დღემდე დამახასიათებელია ქრისტიანული კულტურის რადიკალურად განწყობილი წარმომადგენლებისათვის, თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ იმ 500 წლის წინანდელ ვითარებასთან შედარებით პროგრესი ნამდვილად თვალში საცემია. ინტერრელიგიური დიალოგი და დიაპრაქსია დღეს უკვე არის არა ფუფუნება, არამედ სასიცოცხლო აუცილებლობა ჩვენი პლანეტის მომავლისათვის.

თავიდან ინტერრელიგიური დიალოგის იდეა თითქმის შემთხვევით დაიბადა. 1893 წელს საგანგებოდ უნდა აღნიშნულიყო ამერიკის აღმოჩენის 400 წელი. სწორედ ამ ზეიმთან დაკავშირებით 1893 წელს მოწვეულ იქნა რელიგიათა მსოფლიო პარლამენტი ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ქალაქ ჩიკაგოში, მიჩიგანის ტბის სანაპიროზე. ამ მოვლენას სამართლიანად უწოდებენ “რელიგიური პლურალიზმის გარიჟრაჟს”[3].

პარლამენტის ყველაზე თვალსაჩინო წინამძღოლი იყო პრესვიტერიანელი პასტორი ჯონ ჰენრი ბაროუსი (John Henry Barrows  _1847–1902). პარლამენტის საორგანიზაციო კომიტეტი 16 წევრისაგან შედგებოდა. ისინი წარმოადგენდნენ სხვადასხვა რელიგიურ ტრადიციას, მაგრამ მათ შორის უმეტესობა მაინც ქრისტიანი იყო.

გასაკვირი არ არის, რომ პარლამენტის იდეას მაშინვე გამოუჩნდნენ მოწინააღმდეგეები. მათ შორის იყვნენ ისეთი გავლენიანი საეკლესიო მოღვაწეები, როგორიც იყო კენტერბერის მთავარეპისკოპოსი ედუარდ უაით ბენსონი (Edward White Benson – 1829-1896). მისი აზრით, ქრისტიანობა იყო ერთადერთი ჭეშმარიტი რელიგია და თუ ის ამ პარლამენტში მიიღებდა მონაწილეობას, შეიძლება ეს ისე ყოფილიყო გაგებული, რომ სხვა რელიგიები, რომლებიც პარლამენტში მონაწილეობდნენ, ქრისტიანობის თანასწორნი იყვნენ და მათი მოძღვრებებიც გათანაბრებული იქნებოდა ქრისტიანულ მოძღვრებასთან[4].

მიუხედავად ამ წინააღმდეგობებისა, პარლამენტი ჩატარდა. შეიძლება ითქვას, ეს იყო პირველი ნაბიჯი, რომელიც გადადგმულ იქნა საღი ინტერრელიგიური დიალოგის დასაწყებად. პარლამენტში მონაწილეობდნენ პროტესტანტული, აფროამერიკული, რომის კათოლიკური, აღმოსავლურ-მართლმადიდებელი, ებრაული და მუსლიმური დელეგაციები. მიუხედავად იმისა, რომ პარლამენტის ეს შეკრება არ იყო ქრისტიანული ტრიუმფალიზმისგან დაცლილი[5], მაინც უნდა ჩაითვალოს, რომ უნიკალური პრეცედენტი შედგა.

XIX საუკუნის მიწურულსა და XX საუკუნის დამდეგს ევროპაში მიმდინარე პოლიტიკური პროცესების გამო ინტერრელიგიური დიალოგის საკითხი შედარებით შესუსტდა.

სამაგიეროდ, პირველი და მეორე მსოფლიო ომების შემდეგ ინტრაქრისტიანული და ინტერრელიგიური დიალოგების საკითხმა საგანგებო რელევანტურობა შეიძინა. ევროპის ეკლესიების წინამძღოლები მიხვდნენ, რომ პასუხი უნდა გაეცათ იმ კითხვებზე, რომლებიც ქრისტიანულ ევროპაში სასტიკმა ომებმა წარმოშვეს. ქრისტიანებს უნდა გაეანალიზებინათ, რამ განაპირობა ნაციონალიზმისა და რელიგიური ნაციონალიზმის ისეთი ზომით აღზევება, რომელიც აქამდე უპრეცედენტო იყო.

ამ თვალსაზრისით ნიშანდობლივია ლონდონის ეპისკოპოსის სიტყვა, რომელიც მან პირველი მსოფლიო ომის დროს წარმოთქვა:

“დახოცეთ გერმანელები. დახოცეთ ისინი არა იმისათვის, რომ დახოცოთ, არამედ იმისთვის, რომ გადაარჩინოთ მსოფლიო; დახოცეთ კარგები და ცუდები, დახოცეთ ახალგაზრდები და მოხუცები; დახოცეთ ისინიც, ვინც სიკეთე გამოიჩინა ჩვენი დაჭრილების მიმართ. როგორც ათასჯერ მითქვამს... მე ყველას მოწამედ ვთვლი, ვინც ომში კვდება”[6].

იმ რელიგიის წარმომადგენლისაგან, რომლის დამაარსებელსაც ნათქვამი აქვს “გიყვარდეს მტერი შენიო”[7], ცხადია, ეპისკოპოსის ეს სიტყვები, სულ ცოტა, სრულიად შეუთავსებელი იყო.

მეორე მსოფლიო ომის დროს ჰოლოკოსტის მსხვერპლთა საკითხიც ვერ ჩაივლიდა უკვალოდ. ქრისტიანობას პასუხი უნდა გაეცა ანტისემიტიზმის იმ უპრეცედენტო გამოვლინებაზე, რომელსაც ფესვი ღრმად ჰქონდა გადგმული ქრისტიანულ კულტურებში[8].

1948 წელს დაარსდა ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო (ემს), რომელსაც პასუხი უნდა გაეცა იმ კითხვებზე, რომლებიც უახლესმა ისტორიამ დაუსვა იესო ქრისტეს მიმდევრებს. ამ ორგანიზაციაში თავიდანვე გაერთიანდნენ პროტესტანტული, ანგლიკანური, ძველი კათოლიკური, აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი და ორიენტალური ეკლესიები. რომის ეკლესიამ ემს-ში გაერთიანებისგან თავი შორს დაიჭირა, სამაგიეროდ, დათანხმდა “რწმენისა და წესრიგის” (Faith and Order) კომისიაში მონაწილეობაზე და მის აქტიურ წევრადაც იქცა.

ყოველივე ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, გასაკვირი არ არის, რომ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭომ პირველივე ასამბლეაზე ამსტერდამში შემდეგი განცხადება მიიღო:

“ომი, როგორც დისპუტების მოგვარების მეთოდი, შეუთავსებელია ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს სწავლებისა და მაგალითისათვის”[9].

ამ, ერთი შეხედვით, ლოგიკური განცხადების დაწერას საუკუნეები, ლაშქრობები, ომები და ჰოლოკოსტი დასჭირდა.

1948 წლიდან მოკიდებული ეკლესიათა მსოფლიო საბჭომ დიდი გზა გამოიარა, რათა კრიტიკულად გაეაზრებინა წარსული და ამ საქმეში ჯანსაღი თეოლოგიური პრინციპები აერჩია გზამკვლევად.

ეკუმენურმა მოძრაობამ დროთა განმავლობაში ისეთ მოწიფულობას მიაღწია, რომ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს რეგიონულმა შტომ - ევროპის ეკლესიათა კონფერენციამ და რომის კათოლიკური ეკლესიის ეპისკოპოსთა კონფერენციამ 2001 წლის 22 აპრილს ხელი მოაწერა დოკუმენტს, რომელსაც Charta Oecumenica (ეკუმენური ქარტია) ეწოდება[10].

ერაზმ როტერდამელის “მშვიდობის ჩივილის” გამოქვეყნებიდან 480-ე წლისთავზე ქრისტიანული ეკლესიების უმეტესობამ (რომის კათოლიკეებმა, მართლმადიდებლებმა, ანგლიკანებმა, ძველმა კათოლიკეებმა და პროტესტანტებმა) ევროპაში ქრისტიანული ექსკლუზივიზმი ჩაანაცვლა ინკლუზიურობით და ყველა რელიგიასთან მშვიდობიანი თანამშრომლობის სურვილი განაცხადა. თუმცა უნდა ითქვას, რომ ქარტიისათვის დამახასიათებელია ის, რასაც შეიძლება ეწოდოს ეკუმენურ ურთიერთობათა იერარქიზაცია, რაც, ერაზმ როტერდამელისა არ იყოს, მაინცდამაინც ჯანსაღი მოვლენა არ არის.

დოკუმენტის ძირითადი ნაწილი ეძღვნება ქრისტიანთა ერთობის საკითხებს, ბოლოში კი მოთავსებულია სამი პატარა პარაგრაფი, რომელშიც განსაზღვრულია არაქრისტიანულ რელიგიებთან ურთიერთობის საკითხები.

შედარებით პრივილეგირებულ მდგომარეობაშია ჩაყენებული იუდაიზმი, როგორც ქრისტიანობასთან ყველაზე ახლოს მყოფი რელიგია. ეს ურთიერთობა გამყარებულია ქრისტიანული საღვთო წერილის ციტირებით[11]. ასევე, ქარტიის მიხედვით, “სასწრაფო აუცილებლობაა, რომ ღვთისმსახურების, სწავლების, დოქტრინისა და ეკლესიების ცხოვრების წიაღში ნათელი მოეფინოს იმ ღრმა კავშირს, რომელიც ქრისტიანულ რწმენასა და იუდაიზმს შორის არსებობს, და რომ მხარდაჭერილ უნდა იქნეს ქრისტიანულ-ებრაული თანამშრომლობა”[12].

შედარებით ნაკლებად პრივილეგირებულ მდგომარეობაშია ჩაყენებული ურთიერთობა ისლამთან. “განსაკუთრებით, ჩვენ რეკომენდაციას ვიძლევით, რომ გაიმართოს საუბარი ერთი ღმერთის რწმენის შესახებ და ადამიანის უფლებებზე არსებული იდეების დაზუსტების მიზნით”, - ნათქვამია პარაგრაფში, რომელიც ისლამთან ურთიერთობას ეხება[13].

ისლამზე ნაკლებად პრივილეგირებულ მდგომარეობაში არიან სხვა რელიგიები. ქარტია ყაბულს არის, რომ ზოგიერთ მათგანთან გაიმართოს საუბრები, ხოლო ზოგიერთთან დიალოგს გამართლებულად არ მიიჩნევს[14].

ერთი სიტყვით, ქარტია თანახმაა იუდაიზმთან დიალოგსა და თანამშრომლობაზეც, მუსლიმებთან მხოლოდ საუბარს თანხმდება, აბრაამული რელიგიების მიღმა კი ზოგთან თანახმაა ისაუბროს და ზოგთან საუბარზეც კი უარს ამბობს „ქრისტიანული პერსპექტივიდან გამომდინარე“[15].

2001 წლის 11 სექტემბრიდან დღემდე

ეკუმენურ ქარტიაზე ხელის მოწერიდან რამდენიმე თვეში, 11 სექტემბერს, უახლეს ისტორიაში დატრიალდა კიდევ ერთი დიდი ტრაგედია, რომელსაც სერიოზული ინტერრელიგიური იმპლიკაციები ჰქონდა. შეიძლება ითქვას, რომ 11 სექტემბრის შემდეგ მსოფლიო ნამდვილად შეიცვალა[16]. სულ ცოტა, ინტერრელიგიურ სივრცეში განსაკუთრებული აქტუალურობა შეიძინა ქრისტიანობისა და ისლამის ურთიერთობამ. ალბათ, ეკუმენური ქარტიაც ერთი წლის დაგვიანებით რომ ყოფილიყო ხელმოწერილი, ეკუმენური ურთიერთობების იერარქიზაცია შეიძლება ან საერთოდ არ მომხდარიყო, ან თუ მოხდებოდა, არა იმ ფორმით, რომლითაც ის 11 სექტემბრამდე 4 თვით ადრე ხელმოწერილ დოკუმენტშია წარმოდგენილი.

საინტერესო ის არის, რომ 11 სექტემბრის ტრაგედიის შემდეგ ინტერრელიგიური დიალოგის ინიციატორად მოგვევლინა მუსლიმ თეოლოგთა დიდი ჯგუფი. მუსლიმების ინიციატივა პროვოცირებულ იქნა პაპ ბენედიქტე XVI-ის 2006 წლის 13 ოქტომბრის სიტყვით რეგენსბურგში[17], რომელმაც მუსლიმების საყოველთაო აღშფოთება გამოიწვია[18].

2007 წელს 138-მა მუსლიმმა მეცნიერმა, სასულიერო პირმა, ინტელექტუალმა, მუჰამედის შემდეგ პირველად ისტორიაში, ხელი მოაწერა ქრისტიანებსა და მუსლიმებს შორის ურთიერთობის ფუძემდებლურ დოკუმენტს, რომელსაც ჰქვია „საერთო სიტყვა ჩვენსა და თქვენ შორის“.

არ შეიძლება არ დავეთანხმოთ მთავარეპისკოპოს როუენ უილიამსს, რომლის მიხედვითაც, ეს „საერთო სიტყვა“ არის „საეტაპო დოკუმენტი (a landmark) ქრისტიანებისა და მუსლიმების ურთიერთობაში და შეუძლია უნიკალური როლი ითამაშოს მთელ მსოფლიოში ღრმა დისკუსიის წახალისების საქმეში“[19] .

ეს წერილი დაეგზავნა მსოფლიოს ყველა რესპექტაბელურ ეკლესიას[20], პასუხად კი მიღებულ იქნა უამრავი საპასუხო წერილი არა მარტო ქრისტიანი, არამედ ებრაელი ლიდერებისა და თეოლოგებისგანაც[21].

ყველაზე საყურადღებო ის არის, რომ მუსლიმი თეოლოგების წერილი ქრისტიანებსა და მუსლიმებს შორის ურთიერთობის საფუძვლად აცხადებს იუდეო-ქრისტიანობაში კარგად ცნობილ პრინციპს ღმერთისა და მოყვასის სიყვარულის შესახებ.

დოკუმენტი შესავალშივე აცხადებს, რომ მუსლიმები და ქრისტიანები ერთად აღებული წარმოადგენენ დედამიწის მოსახლეობის ნახევარს და ამ ორ რელიგიას შორის თანხმობის გარეშე წარმოუდგენელია მშვიდობა დედამიწაზე. დოკუმენტი ასევე თამამად აცხადებს, რომ „ამ პლანეტის მომავალი დამოკიდებულია მუსლიმებსა და ქრისტიანებს შორის მშვიდობაზე“[22]. 

მუსლიმების წერილის მიხედვით, ყურანი მოუწოდებს მუსლიმებს, მიმართონ ქრისტიანებს (და ებრაელებს):

„საღვთო წერილის ხალხო! მოდით ჩვენსა და თქვენ შორის არსებულ საერთო სიტყვაზე: რათა ჩვენ მხოლოდ ღმერთსა ვცეთ თაყვანი, რათა არავინ მივიჩნიოთ მის შემწედ და რათა ღმერთის გარდა სხვა უფალი არ გავიჩინოთ. და თუ ისინი ზურგს შეგაქცევენ, მაშინ თქვით: თქვენ მოწმეები ხართ, რომ ჩვენ ისინი ვართ, ვინც ღმერთს მორჩილება გამოვუცხადეთ“[23] .

მუსლიმების განცხადება, რომ ქრისტიანებსა და მუსლიმებს შორის მშვიდობა განსაზღვრავს ჩვენი პლანეტის მშვიდობიან მომავალს, გადაჭარბებული არ არის. მათ მიერ შემოთავაზებული თეოლოგიური საფუძველი მშვიდობიანი თანაარსებობისა გამოსადეგია არა მარტო ისლამისა და ქრისტიანობის, არამედ ყველა რელიგიას შორის მშვიდობიანი თანაარსებობისათვის.

ინტერრელიგიური ეთიკის პრინციპები

ინტერრელიგიური დიალოგის განვითარებამ მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ დღის წესრიგში დააყენა ახალი გლობალური ეთიკის ჩამოყალიბება, რომელიც თავისი ბუნებით იქნებოდა უნივერსალური და ინკლუზიური.

საყოველთაოდ ცნობილია გლობალური ეთიკის წესები, რომლებიც მიეწერება კრისტერ სტენდალს (1921-2008), ახალი აღთქმის მეცნიერსა და შვედეთის ეკლესიის ეპისკოპოსს, ასევე ჰარვარდის უნივერსიტეტის ღვთისმეტყველების სკოლის საპატიო პროფესორს.

გადმოცემის თანახმად, სტენდალმა რელიგიური ურთიერთგაგების წესები ჩამოაყალიბა 1985 წელს შვედეთის დედაქალაქ სტოკჰოლმში გამართულ პრესკონფერენციაზე[24].

სტენდალის წესები ასეთია:

ა. თუ გინდა, სხვა რელიგიას გაუგო, ამ რელიგიის შესახებ აზრი უნდა ჰკითხო არა მის მტრებს, არამედ ამ რელიგიის მიმდევრებს.

ბ. ნუ შეადარებ [შენი რელიგიის] ყველაზე კარგ მხარეს, [სხვისა რელიგიის] ყველაზე ცუდ მხარეს.

გ. ადგილი იქონიე „წმიდა შურისთვის“.

წმიდა შურში იგულისხმება, რომ ადამიანს უნდა ჰქონდეს უნარი, სხვის რელიგიაში დაინახოს და დააფასოს ის ნიშან-თვისებები, რომლებიც მის რელიგიას ან აკლია, ან საერთოდ არ გააჩნია.

პირველი პარლამენტის მე-100 წლისთავზე გამართულმა რელიგიათა პარლამენტმა 1993 წელს უკვე ცალსახად გამოკვეთა ის აზრი, რომ ახალი მსოფლიო წესრიგი შეუძლებელი იქნებოდა ახალი გლობალური ეთიკის ჩამოუყალიბებლად. ამ მიმართულებით რელიგიათა პარლამენტის მიერ გაწეული შრომის არტიკულაცია მოახდინა რომის კათოლიკე თეოლოგმა და სასულიერო პირმა ჰანს კიუნგმა.

ახალი გლობალური ეთიკის პრინციპები მოიწონეს როგორც რელიგიურმა, ისე არარელიგიურმა ლიდერებმა. იგი ეფუძნება ეთიკის იმ ძირითად პრინციპებს, რომლებიც გაბნეულია სხვადასხვა რელიგიურ და ფილოსოფიურ ტრადიციაში. გლობალური ეთიკის პრინციპები წარმოადგენს განათლებისა და დიალოგის საფუძველს სხვადასხვა კულტურაში. ეს პრინციპები ერთნაირად არის მისაღები როგორც რელიგიური, ისე არარელიგიური ადამიანებისთვის.

გლობალური ეთიკის პრინციპები შემდეგია:

ა. არაძალადობისა და სიცოცხლის პატივისცემის კულტურის ერთგულება.

ბ. სოლიდარობისა და სამართლიანი ეკონომიკური წესრიგის კულტურის ერთგულება.

გ. ტოლერანტობისა და კეთილსინდისიერი ცხოვრების კულტურის ერთგულება.

დ. თანასწორუფლებიანობისა და ქალსა და მამაკაცს შორის პარტნიორობის კულტურის ერთგულება[25].

2012 წელს ეკუმენური კვლევების ჟურნალმა გამოაქვეყნა რომის კათოლიკე თეოლოგის ლეონარდ სვიდლერის სიღრმისეული დიალოგის პრინციპები[26], რომელიც წარმოადგენდა 1978 წელს გამოქვეყნებული ინტერრელიგიური დიალოგის ძირითადი წესების[27]  გადამუშავებულ და შევსებულ ვერსიას. ეს პრინციპები ქართულად შეიძლება ასე იქნეს გადმოღებული:

პირველი პრინციპი: დიალოგის ძირითადი დანიშნულებაა სწავლა, რომელიც გულისხმობს ცვლილებას. სულ ცოტა, იმისი სწავლა, რომ შენი პარტნიორი დიალოგში განსხვავებული თვალით უყურებს მსოფლიოს, თავისთავად ცვლილებას იწვევს. მეორე მხრივ, ცვლილებას განიცდის მეორე პარტნიორიც, რადგან ის საკუთარი თავის შესახებ სწავლობს მეტს.

მეორე პრინციპი: დიალოგი უნდა იყოს ორმხრივი პროექტი: როგორც რელიგიურ/იდეოლოგიურ ჯგუფებს შორის, ისე რელიგიურ/იდეოლოგიური ჯგუფების წიაღში (ინტერ- და ინტრა-). ინტრარელიგიურ/იდეოლოგიური დიალოგი არის არსებითი, რათა საკუთარ თემს შეუძღვე რეალობის აღქმის მუდმივად მზარდ წარმოდგენაში.

მესამე პრინციპი: სავალდებულოა, რომ თითოეული მონაწილე დიალოგში მონაწილეობისთვის მოვიდეს სრული გულწრფელობითა და პატიოსნებით. ეს ნიშნავს, რომ დიალოგი არ უნდა შემოიფარგლოს მხოლოდ ძირითადი თავისებურებების აღწერით, ამა თუ იმ ტრადიციაში შესაძლო ცვლილებების შესახებ საუბრით. საუბარი უნდა იყოს იმ სირთულეებზეც, რომლებსაც ადამიანი აწყდება რელიგიისა თუ იდეოლოგიის წიაღში.

მეოთხე პრინციპი: ადამიანმა უნდა შეადაროს თავისი იდეალები პარტნიორის იდეალებს და თავისი პრაქტიკა პარტნიორის პრაქტიკას, და არა საკუთარი იდეალები პარტნიორის პრაქტიკას.

მეხუთე პრინციპი: თითოეულმა მონაწილემ უნდა აღწეროს საკუთარი თავი. მაგალითად, მხოლოდ მუსლიმს შეუძლია აღწეროს, სინამდვილეში რას ნიშნავს მუსლიმური თემის ავთენტური წევრობა. იმავდროულად, როდესაც ადამიანის პარტნიორი დიალოგში ცდილობს განმარტოს, თუ როგორ აღიქვა პარტნიორის მიერ შემოთავაზებული თვითაღწერილობა, ასეთ შემთხვევაში აღწერილობის გადმოცემა უნდა მიესადაგებოდეს აღწერილი მხარის თვითაღწერილობას.

მეექვსე პრინციპი: მონაწილეები დიალოგზე არ უნდა მოვიდნენ წინასწარი ვარაუდით იმის შესახებ, თუ რა შეიძლება გახდეს უთანხმოების საფუძველი. უნდა დაეთანხმო პარტნიორს რამდენადაც შენთვის შესაძლებელია, მაგრამ ეს არ უნდა გააკეთო საკუთარი ტრადიციის ხელყოფის ხარჯზე. მხოლოდ ამ შემთხვევაში გამოჩნდება, სად არის ტრადიციებს შორის გამყოფი ზღვარი: რომელია ის საკითხი, რაზეც პარტნიორი ისე ვერ დაგეთანხმება, თუ საკუთარი ტრადიციის პრინციპებს არ უღალატა.

მეშვიდე პრინციპი: დიალოგი შეიძლება შედგეს მხოლოდ თანასწორებს შორის, რაც ნიშნავს, რომ პარტნიორები სწავლობენ ერთმანეთისგან _ par cum pari  ვატიკანის მეორე კრების მიხედვით _ და არ ცდილობენ, უბრალოდ ერთმანეთს ასწავლონ.

მერვე პრინციპი: დიალოგი შეიძლება შედგეს ურთიერთნდობის საფუძველზე. რადგან დიალოგში მონაწილეობენ ცალკეული პირები და არა მთელი თემები, ამიტომ საჭიროა პიროვნული ნდობის დამყარება. საამისოდ მნიშვნელოვანია, რომ დიალოგის მონაწილეებმა თავიდან ნაკლებად სადავო საკითხებზე იმსჯელონ და მერე გადავიდნენ უფრო მეტად სადავო საკითხებზე.

მეცხრე პრინციპი: დიალოგის მონაწილეებს უნდა ჰქონდეთ საკუთარი ტრადიციის ჯანსაღი კრიტიკის უნარი. ასეთი კრიტიკის უქონლობა იმაზე მიანიშნებს, რომ ვიღაცის ტრადიციას ყველაფერზე პასუხი აქვს, რაც დიალოგს არა მარტო უსარგებლოს, არამედ შეუძლებელს ხდის. დიალოგის მთავარი დანიშნულებაა ერთმანეთისგან სწავლა, რაც შეუძლებელი ხდება, როცა რომელიმე ტრადიცია თვლის, რომ ყველაფერზე პასუხი აქვს.

მეათე პრინციპი: იმისათვის, რომ გაიგოს სხვა რელიგია ან იდეოლოგია, ადამიანმა უნდა სცადოს, ის შიგნიდან გამოცადოს, რაც მოითხოვს „გადასვლას“, თუნდაც წამიერად, სხვა ადამიანის რელიგიურ და იდეოლოგიურ გამოცდილებაში[28].

ამ ეთიკური პრინციპების გაცნობა ცხადყოფს, რომ ბოლო ათწლეულებში ინტერრელიგიური დიალოგისათვის ინტელექტუალური ნიადაგი შემზადებულია, საჭიროა ამ ეთიკური პრინციპების ცხოვრებაში გატარება და იქ მიტანა, სადაც ადამიანი ცხოვრობს და ურთიერთობს სხვა რელიგიებისა და კულტურების წარმომადგენლებთან.

იქნებ ძალა მართლაც ერთობაშია

ზემოთ ხსენებული ეთიკური ნორმების დაცვა შესაძლებელი იქნება, თუ რელიგიები ითანამშრომლებენ ერთმანეთთან, თუ ერთად მიიტანენ იერიშს ძალადობაზე, უსამართლობაზე, შეუწყნარებლობასა და უთანასწორობაზე.

სამოქალაქო უფლებების მოძრაობის (the Civil Rights Movement) ძალა სწორედ ის იყო, რომ მასში მარტინ ლუთერ კინგის (1929-1968) მიწვევით სხვადასხვა აღმსარებლობის ქრისტიანებთან ერთად მონაწილეობდნენ ებრაელები და მუსლიმები. სწორედ ამან განსაზღვრა ამ მოძრაობის წარმატება შეერთებულ შტატებში.

თანამედროვე მსოფლიოში უამრავი პრობლემაა და მათი დაძლევა დამოკიდებულია ყველა კეთილი ნების ადამიანის თანამშრომლობაზე. არა აქვს მნიშვნელობა, ეს ადამიანები რომელიმე რელიგიის წარმომადგენლები იქნებიან თუ საერთოდ არ იქნებიან რომელიმე რელიგიის მიმდევრები.

ინტერრელიგიური დიალოგის ეთიკის მონაპოვრები მარჯვე ინსტრუმენტებია დიალოგში ხილული შედეგების მისაღწევად და ინტერრელიგიური დიალოგების საუბრების დონიდან თანამშრომლობის დონეზე გადასატანად.

[1] ერაზმ როტერდამელი, “მშვიდობის ჩივილი”, გურამ კუტალიას თარგმანი (თბილისი, თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 1993), გვ. 12-15.

[2] Nathan Ron, “The Christian Peace of Erasmus”,  in The European Legacy 19(1) January 2014, p. 1.

[3] Richard Hughes Seager, The Dawn of Religious Pluralism, Voices from the World’s Parliament of Religions, 1893 (La Salle: Open Court, 1994).

[4] John H Barrows, ed. The World's Parliament of Religions: An Illustrated and Popular Story of the World's First Parliament of Religions, Held in Chicago in Connection with the Columbian Exposition of 1893, Vol. I. (Chicago: The Parliament Publishing Company, 1893), გვ. 20-22.

[5] პარლამენტზე დადასტურებულ იქნა, რომ არაქრისტიანული რელიგიები შეიძლებოდა დაფასებულნი ყოფილიყვნენ, თუმცა ისიც ითქვა, რომ მათ არაფრით შეეძლოთ ქრისტიანული სისტემის შევსება. იხ. John H Barrows, ed. The World's Parliament of Religions: An Illustrated and Popular Story of the World's First Parliament of Religions, Held in Chicago in Connection with the Columbian Exposition of 1893, Vol. II (Chicago: The Parliament Publishing Company, 1893), გვ.1851.

[6] Arthur F. Winnington-Green, Bishop of London.  ციტირებულია: Peggy Morgan, Clive A. Lawton (Eds), Ethical Issues in Six Religious Traditions (Edinburgh: Edinburgh University Press, 2007), გვ. 267.

[7] მათე, 5,44.

[8] Robert Michael, Holy Hatred: Christianity, Antisemitism, and the Holocaust (New York: Palgrave Macmillan, 2006); David I. Kertzer, The Popes Against the Jews: The Vatican's Role in the Rise of Modern Anti-Semitism (New York: First Vintage Books, 2002); Walter Laqueur,The Changing Face of Anti-Semitism: From Ancient Times to the Present Day (Oxford: Oxford University Press, 2008).

[9] 1.2.5 Amsterdam 1948:  Visser't Hooft, Willem Adolf (eds), The First assembly of the World Council of Churches held at Amsterdam, August 22nd to September 4th, 1948 (London: SCM Press Ltd., 1948). See also: http://oikoumene.net/hostudies/gerecht.book/one.book/index.html?entry=page.book.1.2.5 (24.02.2018).

[10] ქარტიაზე ხელი მოაწერეს ევროპის ეკლესიათა კონფერენციის სახელით მიტროპოლიტმა იერემიამ და რომის კათოლიკე ეკლესიის ეპისკოპოსთა კონფერენციის სახელით კარდინალმა ვლკმა. Charta Oecumenica, Guidelines for the Growing Cooperation among the Churches in Europe  An Ecumenical Charter for the Churches in Europe,  Strasburg, 2001. See:  http://www.ceceurope.org/wp-content/uploads/2015/07/ChartaOecumenica.pdf (24.02.2018).

[11] რომაელთა  9,4-5; 11, 28-29.

[12] Charta Oecumenica, Guidelines for the Growing Cooperation among the Churches in Europe  An Ecumenical Charter for the Churches in Europe,  Strasburg, 2001. See:  http://www.ceceurope.org/wp-content/uploads/2015/07/ChartaOecumenica.pdf (26.02.2018).

[13] Ibid.

[14] Ibid.

[15] Ibid.

[16] Jon Henley, “Was 9/11 really the day that changed the world for ever?”, The Guardian, 9 September 2011.

[17] Lecture of the Holy Father,  Meeting with the Representatives of Science, Aula Magna of the University of Regensburg Tuesday, 12 September 2006. იხ.: http://w2.vatican.va/content/benedict-xvi/en/speeches/2006/september/documents/hf_ben-xvi_spe_20060912_university-regensburg.html (24.02.2018).

[18] BBC Article, “In quotes: Muslim Reaction to Pope”, Saturday, 16  September 2006, იხ.:http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/5348436.stm(24.02.2018).

[19] Rowan Williams, the Archbishop of Canterbury, 2010. იხ.: http://www.acommonword.com/introduction-to-a-common-word-between-us-and-you/ (24.02.2018).

[20] წერილის მიმღებებს შორის იყვნენ რომის პაპი, მართლმადიდებელი და ორიენტალური ეკლესიების საჭეთმპყრობლები, პროტესტანტული, ანგლიკანური და ევანგელური ეკლესიების ხელმძღვანელები. იხ.: http://www.acommonword.com/recipients/ (24.02.2018).

[21] ქრისტიანების პასუხები “საერთო სიტყვაზე”: http://www.acommonword.com/category/site/christian-responses/ებრაელების პასუხები: http://www.acommonword.com/category/site/jewish-responses/ (24.02.2018).

[22] http://www.acommonword.com/the-acw-document/ (24.02.2018).

[23] ალ ‘იმრანი 3,64 (ქართული თარგმანი ჩვენია).

[24] სტენდალის რელიგიური ურთიერთობის წესები ფართოდ არის გავრცელებული, მაგრამ გამოქვეყნებული წყაროს ციტირება არსად არ გვხვდება, თუმცა ამ წესების ავთენტურობაში ეჭვი არავის ეპარება. იხ.: http://ancienthebrewpoetry.typepad.com/ancient_hebrew_poetry/2010/05/krister-stendahls-three-rules-of-religious-understanding.html (24.02.2018).

[25] “Declaration Toward a Global Ethic”, 4 September 1993 Chicago, U.S.A.:https://parliamentofreligions.org/pwr_resources/_includes/FCKcontent/File/TowardsAGlobalEthic.pdf (24.02.2018).

[26] Leonard Swidler, “Deep-Dialogue/Critical-Thinking, Competitive-Cooperation: The Most Authentic Human Way to be and Act”, Journal of Ecumenical Studies,  47, 2 Spring 2012, გვ. 143-151.

[27] “Dialogue Decalogue: Main Principles of Interreligious Dialogue”, Journal of Ecumenical Studies, 20, 1,Winter 1983, გვ. 1-4.

[28] http://dialogueinstitute.org/journal-of-ecumenical-studies/ (27.02.2018).

სტატია მომზადებულია ტოლერანტობისა და მრავალფეროვნების ინსტიტუტის (TDI) პროექტის "ინტერრელიგიური დიალოგის ხელშეწყობა საქართველოში" ფარგლებში, რომელიც მხარდაჭერილია საქართველოს გაეროს ასოციაციის (UNAG) "ტოლერანტობის, სამოქალაქო ცნობიერებისა და ინტეგრაციის მხარდაჭერის პროგრამით" (PITA), აშშ-ის საერთაშორისო განვითარების სააგენტოს (USAID) დაფინანსებით. სტატიის შინაარსზე პასუხისმგებელია ავტორი. ის შესაძლოა არ ასახავდეს USAID-ის, აშშ-ის მთავრობის, საქართველოს გაეროს ასოციაციის ან TDI-ის შეხედულებებს. 

ეს მოხსენება წაკითხული იყო თბილისში, 2017 წლის 22 დეკემბერს, ტოლერანტობისა და მრავალფეროვნების ინსტიტუტის (TDI)  მიერ გამართულ დისკუსიაზე „რელიგიური დიალოგის გამოცდილება საქართველოსა და საერთაშორისო კონტექსტში“.